اجتهاد غیر از مرجعیت تقلید است و علاوه بر بعد علمی نیاز به حضور در
فعالیت های گسترده اجتماعی و ارتباط با همه اقشار است و اسلام به لحاظ حفظ
عفاف زن بیشتر بر بعد تربیتی او تکیه کرده است و با حذف بارهای سنگین و
زحمت طاقت فرسای سر وکار داشتن با افراد، جمعیت ها و سازمان ها، برخی از
کارها را به زنان اختصاص داد که از لحاظ کارکرداجتماعی و دینی بی نظیر است،
پس آن زحمت دردسر ساز که از نظر اخلاقی نیز زمینه سلب کرامت شایسته زنان
را فراهم می کند از زنان حذف و به جای آن کارکردهای دیگری را به آنان
واگذار کرد. مرجعیت دینى یک حق نیست که زنان از آن محروم شده اند، بلکه
تکلیف و مسئولیت است. بسیارى از بزرگان فقاهت حاضر نمى شدند مرجع شوند،
چون این کار تکلیف است و مسئولیت دارد. آنچه مایه ارزش آدمى است، مرجعیت
نیست، بلکه فقاهت است که در آن زن و مرد یکسانند. هر که بخواهد مى تواند
فقیه بشود. مرجعیت نوعی مسئولیت اجتماعی و از نوع کارهاى اجرایى است که با
توجه به همه جوانب، از ویژگى هاى مردان است. چون در اسلام یک سرى خطوط
قرمز در معاشرت هاى زنان و مردان وجود دارد که در صورت تصدى زنان به شئون
مرجعیت، چاره اى جز نادیده گرفتن این خطوط قرمز وجود ندارد.(جوادى آملى،
زن در آینه جمال و جلال، قم، اسرا، 1375، ص400)
گاهی صدور حکم از سوی مرجع تقلید آن چنان او را درگیر عرصه های فعالیت
اجتماعی می کند که نه روحیه زنان با آن سازگار است و نه فعالیت سالم برای
او میسر است. مرجع تقلید باید در عرصه های سیاسی، مبارازتی و اجتماعی حضور
داشته و به موقع حکم صادره نموده و تصمیم لازم را اتخاذ نماید. از همین رو،
اسلام در برنامه ریزى برای زندگى، مسؤلیت ها و وظایفی که هماهنگ با تفاوت
هاى آفرینش زن و مرد است برای هر کدام مقررکرده است. برخى از مسئولیت
ها و وظایف در زنان و مردان یکسان و برابر، برخى متفاوت و برخى ترجیحاً به
یکى از این دو واگذار شده است. خداوند حکیم از زیر و بم آفرینش انسان با
خبر است، از این رو با وجود تفاوت ها در آفرینش این دو، بار مسؤلیت را
هماهنگ با آن قرار داده است.
گاهى گفته مى شود: اگر مرجع تقلید مرد باشد، زن نیز ناچار است نزد او
مراجعه کند، احکام، مشکلات و سؤالهاى علمى خود را مطرح کرده و پاسخ دریافت
نماید. جواب این است که این ارتباط بسیار محدود و کار روزانه او نیست و
لذا مشکلى را هم ایجاد نمى کند. اما اگر زن یکى از مسئولیت هاى مهم کلیدى
از جمله «مرجعیت» را به عهده بگیرد، کار روزانه او پاسخگویى به صدها مرد
متقاضى از اصناف و ارگانهاى مختلف اعم از دولتى و غیردولتى و مانند آن است
.(زن در آیینه جلال و جمال، جوادى آملى، نشر فرهنگى رجا، چاپ چهارم، 1374،
ص 381)
البته اگر زن بر اثر تلاش و مجاهدت هاى علمى همانند مرحومه خانم امین، به
مقام اجتهاد و مرجعیت نایل گردد، مى تواند به نظر و فتواى خود عمل نماید و
حتى طبق نظر برخى از اندیشمندان زنان دیگر هم مى توانند به لحاظ فتواى
دینى، وى را به عنوان مرجع تقلید انتخاب نموده و از نظریات او پیروى نمایند
همانگونه که برخى عقیده دارند زن مى تواند امام جماعت زنان شود.(مستمسک
العروة الوثقى، السید محسن طباطبایى الحکیم، پیشین، ص 43 ؛ نیز ر.ک: جوادى
آملى، زن در آیینه جلال و جمال، پیشین، ص 383)
به عبارت دیگر، لازمه مقام مرجعیت، ایفاى مسئولیت هاى سنگین و طاقت فرساى
اجتماعى و گاهى رهبرى مبارزات سیاسى است و این کارها مستلزم سختى ها و
حضور اجتماعى بیش از توان زنان است. بنابراین مرجعیت یک مقام اجرایى است
اما فقاهت و اجتهاد، کمال است؛ مرجعیت به خودى خود، کمال و ارزش محسوب نمى
شود،
آیت اللّه جوادى آملى در این زمینه مى فرماید: «کارهاى اجرایى به منزله
امانتند، مرجعیت «امانت» است ولى فقاهت «ملک» است. وزارت امانت است، اما
تقوا ملک است. آنچه تعلّق به جان دارد و کمال روح است، زن و مرد یکسانند.
اما در محدوده آنچه امانت و وظیفه است و جداى از جان است، کارها تقسیم شده
است».(زن در آیینه جلال و جمال، ص380) بنابراین زنان به خاطر ویژگى ها و
صفات طبیعى که دارند از مسئولیت مرجعیت معاف هستند و این منافاتى با تحصیل
علم فقه و اجتهاد ندارد زیرا هر کسى مى تواند به مقام اجتهاد دست یابد و
اختصاصى به مردان یا زنان ندارد.(ر.ک: زن در آیینه جلال و جمال، ص382 ؛ زن
از منظر اسلام، فریده مصطفوى و... ، ص114)
چرا زن مجتهده نمی تواند مرجع تقلید باشد، در حالی که
او نیز مانند مردان تلاش کرده و به درجه اجتهاد رسیده است؟